Estrogeny do grupa ważnych hormonów płciowych, do których zaliczają się estron, estriol oraz estradiol.

Wytwarzane są one zarówno przez organizmy żeńskie, jak i męskie, ale to dla kobiet mają znacznie większe znaczenie – odpowiadają między innymi za prawidłowy rozwój ich cech płciowych, a także za popęd seksualny. Z tego też powodu nazywa się je nierzadko żeńskimi hormonami płciowymi. Za co odpowiedzialne są estrogeny, skąd się biorą, jakie jest ich prawidłowe stężenie w organizmach oraz z czym wiązać się może ich nadmiar lub niedobór? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

Jakie są funkcje estrogenów?

Jak zostało to już zasygnalizowane, estrogeny największą rolę odgrywają w organizmach kobiecych. Odpowiadają w nich za:

• rozwój drugorzędnych i trzeciorzędnych cech płciowych – rozpoczyna się on już w okresie życia płodowego i trwa nadal w kolejnych okresach, dotyczy między innymi wytworzenia się typowo kobiecej budowy ciała – wąskiej talii oraz szerokich bioder, rozwoju piersi, a także pojawiania się kobiecego typu owłosienia płciowego
• przebieg cyklu miesiączkowego – estrogeny przyczyniają się do zakończenia krwawienia, powodują też, że gruczoły śluzowe szyjki macicy stają się aktywne i wydzielają śluz
• przyrost mięśni macicy – podczas pierwszych szesnastu tygodni ciąży tkanka mięśniowa macicy przyrasta, aby móc zmieścić rozwijający się płód
• przebieg ciąży – już na samym początku to estrogeny odpowiadają za rozrost błony śluzowej macicy, co ma na celu przygotowanie jej do przyjęcia zapłodnionej komórki jajowej
• zapobieganie poronieniom – tu szczególnie istotny jest prawidłowy poziom estradiolu
• popęd seksualny
• ochronę układu krążenia – estrogeny korzystnie wpływają na naczynia krwionośne, gdyż zwiększają stężenie cholesterolu HDL – tak zwanego dobrego cholesterolu
• zapobieganie osteoporozie – poprzez zwiększenie mineralizacji tkanki kostnej
• syntezę białek endogennych – wiążących hormony nadnerczy i tarczycy, dzięki estrogenom synteza ta jest zwiększona
• dobry metabolizm – prawidłowy poziom estrogenów niezwykle korzystnie wpływa na przemianę materii
• być może zapobieganie dysleksji – podejrzewa się, że to właśnie z racji zwiększonego wytwarzania estrogenów przez kobiety, znacznie rzadziej zmagają się one z dysleksją

Mimo że w przypadku mężczyzn zarówno ilość wytwarzanych estrogenów, jak i ich rola dla organizmu są dużo mniejsze niż u kobiet, ich znaczenie wciąż jest mimo wszystko nieocenione i ważne. Do najważniejszych funkcji tych hormonów u mężczyzn należą:

• wpływ na płodność – estrogeny w męskim organizmie odpowiadają za ruch plemników – im mniej tych hormonów, tym mniej ruchliwe są plemniki, a co za tym idzie, tym większe ryzyko bezpłodności
• zapobieganie osteoporozie
• zapobieganie wystąpieniu chorób układu krążenia
• korzystny wpływ na równowagę psychiczną, witalność oraz wytrzymałość
• wpływ na jakość stosunków seksualnych – bardziej znany testosteron odpowiada bowiem tylko za pożądanie, natomiast na samą możliwość odbycia stosunku oraz na jego potencjalną długość wpływ mają właśnie estrogeny

Jak się więc okazuje, te tak zwane żeńskie hormony płciowe mają także spore znaczenie dla mężczyzn. Oczywiście, jest ono wciąż dużo mniejsze dla nich niż dla organizmów kobiecych, gdzie zasadniczo wpływają na procesy rozrodcze, jednak ich rola w organizmach męskich również nie powinna być pomijana.

Estrogeny są zatem grupą hormonów niezwykle istotną dla człowieka – wpływają bowiem między innymi na libido oraz płodność ludzi obu płci, a więc są niezbędne dla rozmnażania. Pomagają też zapobiegać wielu chorobom, dzięki czemu niezwykle korzystnie wpływają na jakość życia. Nie da się więc zaprzeczyć, że rola tych hormonów jest nieoceniona i należy dbać o zachowanie właściwego poziomu ich stężenia w organizmie.

Kiedy i gdzie powstają estrogeny?

Za wytwarzanie estrogenów odpowiada wydzielany przez przysadkę mózgową hormon folikulotropowy. Produkowane są one z cholesterolu. U mężczyzn bardzo niewielkie ilości tych hormonów produkowane są w jądrach, mózgu, tkance tłuszczowej i w korze nadnerczy. W kobiecym organizmie natomiast wytwarzanie estrogenów zachodzi głównie w jajnikach, a na nieco mniejszą skalę również w mózgu, tkance tłuszczowej oraz w kościach. Jeśli dodatkowo kobieta jest w ciąży, to estrogeny produkowane są również w jej łożysku. Stężenie estrogenów u kobiet nie jest stałe – jego poziom zależy od fazy cyklu miesiączkowego. Podczas samej menstruacji stężenie jest z reguły najniższe, a następnie stale rośnie mniej więcej do połowy cyklu. Przykładowo, w przypadku estradiolu, największe jego stężenie występuje zazwyczaj między dwunastym a czternastym dniem cyklu. Co ciekawe, na poziom estrogenów w organizmie wpływają też inne czynniki, takie jak na przykład wiek, predyspozycje genetyczne, tryb życia oraz dieta.

Bywa również, że produkcja estrogenów zostaje zaburzona, co prowadzi do ich nadmiaru lub niedoboru, a w następstwie nawet do niebezpiecznych chorób. Dlaczego tak się zdarza i jakie mogą być tego skutki?

Co się dzieje, gdy dochodzi do nadmiaru estrogenów?

Przeważnie zwiększone wytwarzanie estrogenów charakterystyczne jest dla kobiet w ciąży. Nierzadko jednak wiąże się ono również z niektórymi chorobami. Jak rozpoznać nadmiar estrogenów? Objawia się on najczęściej przez następujące czynniki:

• zaburzenia miesiączkowania
• mdłości i wymioty
• powiększenie piersi
• przyrost masy ciała
• migreny
• prawdopodobieństwo wystąpienia zakrzepów
• ogólne złe samopoczucie

Jeśli zaobserwuje się u siebie tego typu niepokojące objawy, warto udać się do lekarza. Jeśli wiążą się one rzeczywiście z nadmiarem estrogenów, mogą sygnalizować poważne schorzenia, których leczenie należy rozpocząć jak najszybciej. Wśród chorób związanych z nadmiarem estrogenów wymienia się:

• nowotwory jajników lub, w przypadku mężczyzn, jąder
• występowanie guzów – mogą one wiązać się z nowotworem lub też na przykład z mięśniakami albo torbielami jajników
• otyłość
• nadczynność tarczycy
• marskość wątroby
• nadciśnienie tętnicze
• cukrzycę
• ginekomastię – jest to choroba, która objawia się powiększeniem jednej lub obu piersi u mężczyzn

Nadmiar estrogenów w organizmie może również wiązać się z przedwczesnym dojrzewaniem dziewczynek lub też z przyjmowaniem zbyt dużych dawek leków hormonalnych. Typowy bywa też przy stosowaniu doustnych środków antykoncepcyjnych – tabletki tego typu działają między innymi w oparciu o etynyloestradiol, który podobny jest do jednego rodzaju estrogenów. Ich stałe przyjmowanie może więc prowadzić do wzrostu poziomu stężenia tych hormonów w organizmie.

Co się dzieje, gdy dochodzi do niedoboru estrogenów?

Niedobór estrogenów jest naturalny dla kobiet w okresie menopauzy i, jeśli objawy nie utrudniają znacznie normalnego życia, nie powinien wtedy dawać większych powodów do niepokoju. W tym bowiem okresie organizm kobiecy przestaje wytwarzać większość tych hormonów. Po menopauzie to estron jest głównym produkowanym estrogenem – wytwarzany jest on z androgenów w nadnerczach i w tkance tłuszczowej. Bywają jednak sytuacje, kiedy niedobór estrogenów pojawia się u znacznie młodszych kobiet – należy wtedy bezzwłocznie zainteresować się problemem, gdyż może on (choć nie musi) być związany z pewnymi chorobami. Jego objawy nie są zbyt przyjemne i wiążą się z:

• zaburzeniami cyklu miesiączkowego
• trudnościami z zajściem w ciążę
• niepłodnością
• zanikiem drugorzędnych i trzeciorzędnych cech płciowych – wykształceniem się bardziej męskiej budowy ciała, obniżeniem głosu, wystąpieniem męskiego typu owłosienia płciowego
• suchością pochwy i brakiem jej elastyczności
• problemami ze snem i nocnymi potami
• uderzeniami gorąca
• wahaniami nastroju, a czasem nawet depresją
• zaburzeniami pamięci
• problemami z trzymaniem moczu oraz infekcjami dróg moczowych
• zanikiem jędrności piersi
• znacznym spadkiem libido
• wystąpieniem zwiększonego ryzyka pojawienia się osteoporozy
• utratą kolagenu – objawia się ona przeważnie wysuszeniem oraz brakiem jędrności skóry, zmatowieniem i łamliwością włosów, a także zwiększonym ich wypadaniem, pojawia się też ryzyko wystąpienia chorób stawów 
• wysokim poziomem cholesterolu – który w następstwie może przyczynić się do poważnych chorób, takich jak na przykład miażdżyca, a także zwiększyć ryzyko wystąpienia zawału serca

Choroby, dla których charakterystyczne jest zbyt niskie stężenie estrogenów często wymagają natychmiastowego podjęcia leczenia. Zalicza się do nich między innymi:

• PCOS – zespół policystycznych jajników, choroba ta negatywnie wpływa na funkcjonowanie jajników
• zespół Turnera – związany z wadą genetyczną – brakiem chromosomu płciowego X
• hipogonadyzm – niedorozwój narządów rodnych, który przyczynia się do bezpłodności i braku seksualnej satysfakcji
• anoreksję

Niedobór estrogenów może wiązać się również z nadmiernym wysiłkiem fizycznym. Ich niskie stężenie występuje także często wśród kobiet karmiących piersią.

Badania hormonalne – jakie są normy estrogenów u ludzi?

Kobiety często zgłaszają się do lekarza, kiedy niepokoją je jakieś objawy związane z nadmiarem lub niedoborem estrogenów, kiedy mają trudności z zajściem w ciążę lub kiedy pojawiają się u nich zaburzenia cyklu miesiączkowego. Bywa też, że zauważają u siebie problemy z nadmiernym owłosieniem lub znaczny i trwały spadek libido. Mężczyźni z kolei często szukają pomocy w związku z impotencją, bywa też, że u chłopców występują kłopoty z rozwojem męskich cech płciowych. We wszystkich takich sytuacjach lekarz często zaleca wykonanie badań hormonalnych, które mają wykazać między innymi stężenie estrogenów w organizmie, ale też, co istotne, innych hormonów, takich jak na przykład progesteronu czy hormonów tarczycy – one również mogą mieć bowiem wpływ na podobne objawy i stan zdrowia człowieka.

Do badania należy przystępować na czczo. Polega ono na pobraniu krwi z żyły łokciowej, a na wyniki czeka się zazwyczaj kilka dni. Co istotne, kobiety nierzadko muszą poddawać się badaniu w kilku kolejnych fazach cyklu miesiączkowego, gdyż poziom estrogenów w ich organizmach jest od niego zależny.

Prawidłowe normy estrogenów u kobiet to:

Dla estradiolu:

• w fazie folikularnej, której początek zbieżny jest z pierwszym dniem menstruacji: 37 – 330 pmol/l (pikomoli na litr) lub 10 – 90 pg/ml (pikogramów na mililitr)
• w połowie cyklu: 370 – 1835 pmol/l lub 100 – 500 pg/ml
• w fazie lutealnej, która jest ostatnią fazą cyklu: 184 – 880 pmol/l lub 50 – 240 pg/ml
• jeszcze inaczej normy wyglądają po menopauzie: 37 – 110 pmol/l lub 20 – 30 pg/ml

Dla estriolu:

• w fazie folikularnej: mniej niż 7 nmol/l (nanomoli na litr) lub 2 ng/ml

Dla estronu:

• 74 – 550 pmol/l lub 20 – 150 pg/ml

Jak widać, po menopauzie poziom estrogenów znacznie spada, co jest przyczyną pojawiania się objawów związanych z okresem przekwitania.

Prawidłowe normy estrogenów u mężczyzn to:

Dla estradiolu:

• 29 – 132 pmol/l lub 8 – 36 pg/ml

Dla estriolu:

• mniej niż 7 nmol/l lub 2 ng/ml

Dla estronu:

• 111 – 630 pmol/l lub 30 – 70 pg/ml

Są one zatem dość różne od norm kobiecych, co wynika ze zmniejszonej produkcji i innego funkcjonowania tych hormonów u mężczyzn.

Warto pamiętać, że badania hormonalne dobrze jest przeprowadzać regularnie, a nie tylko wtedy, kiedy wystąpią jakieś niepokojące objawy. Pomoże to w dokładniejszym poznaniu swojego organizmu i stanu zdrowia, a także umożliwi podjęcie odpowiednich działań zapobiegających wystąpieniu danych zachorowań, jak również, być może, wykrycie pewnych chorób, których objawy były do tej pory niezauważalne. Badania kontrolne nierzadko już przyczyniały się do ratowania ludziom życia, warto więc z odpowiednią częstotliwością do nich przystępować.

Hormony z grupy estrogenów są więc, jak widać, niezwykle istotne dla funkcjonowania organizmów ludzi obu płci. Mimo że ich rola w organizmie kobiecym jest dużo większa niż w męskim, zarówno kobiety, jak i mężczyźni czerpią wymierne korzyści z ich funkcjonowania. Ich wpływ na popęd seksualny i prawidłowy przebieg zarówno cyklu miesiączkowego, jak i ciąży, a także ich przyczynianie się do zapobiegania licznym chorobom sprawiają, że stanowią one jedne z najważniejszych składników ludzkiego organizmu. Należy więc regularnie przystępować do badań hormonalnych i monitorować poziom stężenia estrogenów – można dzięki temu uniknąć przykrych konsekwencji wystąpienia ich nadmiaru lub niedoboru. Jest to bardzo ważne – jak się bowiem okazuje, to właśnie one odpowiadają za wiele użytecznych i niezbędnych do normalnego życia procesów.