Androgeny- czy rzeczywiście wyłącznie męskie hormony?

Androgeny stanowią grupę substancji o charakterze hormonalnym, do których należą między innymi: testosteron, dihydrotestosteron (DHT), androstendion i dehydroepiandrostendion (DHEA). Pomimo tego, że są to hormony identyfikowane z męskością, to należy pamiętać, że u kobiet też one występują jednak w znacznie niższych stężeniach. Nie oznacza to, że są mniej ważne. Wręcz przeciwnie, zachowanie homeostazy, w tym równowagi hormonalnej jest niezwykle istotne dla codziennego funkcjonowania ludzkiego organizmu.

Z tego artykułu dowiesz się w jaki sposób powstają androgeny, jakie pełnią funkcje w organizmie i dlaczego są takie ważne. Sprawdź jakie są normy stężeń poszczególnych hormonów i czy nie potrzebujesz specjalistycznej konsultacji medycznej.

Androgeny – informacje ogólne.

Androgeny są hormonami związanymi z płcią. Charakteryzują się steroidową budową chemiczną i wykazują działanie maskulinizujące cech fizjologicznych u mężczyzn, jak również w znacznie mniejszym stopniu u kobiet. 

Niezwykle istotne są receptory androgenowe, które regulują aktywność hormonalną poszczególnych androgenów. Stanowią swoisty „zapłon” dla organizmu. Receptory są skierowane i wrażliwe na działanie poszczególnych hormonów co uaktywnia swoistą odpowiedź komórkową. Niesie to za sobą szereg reakcji chemicznych, prowadząc do różnorodnych efektów finalnych.

Hormony androgeniczne odpowiadają nie tylko za maskulinizację fizjologiczną u mężczyzn. Sterują również istotnymi procesami jak np. spermatogeneza. Jednak nie wszyscy wiedzą o tym, że kobiety również potrzebują tych hormonów jednak nie w tak dużych stężeniach jak mężczyźni. W myśl zasady równowagi wszelkie odchylenia zarówno w nadmiarze jak i niedoborze skutkują pojawieniem się niepożądanych skutków i reakcji organizmu. Rozchwiana gospodarka hormonalna stanowi duże obciążenie dla organizmu.

Funkcje androgenów w ludzkim organizmie.

Pomimo tego, że organizm kobiety i mężczyzny ma inne potrzeby a co za tym idzie inną równowagę hormonalną, w każdym z tych przypadków androgeny okazują się niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Androstendion.

Wykazuje słabe działanie biologiczne. W obwodowych tkankach ulega przekształceniom do silniej działającego testosteronu, i to właśnie on odpowiada za działanie o charakterze androgennym.

Dehydroepiandrostendion.

Hormon ten pełni słabą funkcję biologiczną. Działanie opiera się o podobny mechanizm jak w przypadku androstendionu, czyli podlega przekształceniom chemicznym do silniejszego testosteronu.

Testosteron.

Jeden z najważniejszych hormonów androgennych w organizmie ludzkim. Determinuje płeć już w życiu płodowym. Testosteron indukuje również różnicowanie przewodów Wolffa w męskie gruczoły płciowe, najądrza a także drogi wyprowadzające. Odpowiada za rozwój cech płciowych typowo męskich, reguluje poziom libido i odczuwanie popędu seksualnego człowieka. Pod wpływem działania testosteronu kształtują się takie cechy jak: kształt sylwetki i wzrost, bardziej męski rozkład tkanki tłuszczowej, obniżenie tonu głosu, czy owłosienie o charakterze męskim.

Dihydrotestosteron.

Jest hormonem o wysokiej aktywności biologicznej. Powstaje w wyniku przemian testosteronu. Bierze udział w determinacji płciowej na etapie życia płodowego. Wywiera wpływ na stężenie pozostałych hormonów androgennych poprzez oddziaływanie na aktywność osi podwzgórze – przysadka mózgowa – gonady.

U mężczyzn androgeny odpowiadają za:

– wykształcenie wtórnych cech płciowych, takich jak: typowo męska budowa ciała, owłosienie, niższy ton głosu,

– kształtowanie gonad,

– prawidłową spermatogenezę,

– procesy o charakterze anabolicznym (zwiększenie masy tkanki mięśniowej),

– utrzymanie poziomu libido,

– pobudzenie rozwoju gruczołu krokowego (prostaty),

– regulację stężenia cholesterolu we krwi.

U kobiet androgeny odpowiadają za:

– procesy o charakterze anabolicznym (wzrost masy mięśniowej),

– utrzymanie prawidłowego funkcjonowania jajników,

– wytrzymałość kości,

– utrzymanie poziomu libido.

Gdzie i w jaki sposób powstają androgeny.

W męskich organizmach hormony androgenne produkowane są głównie przez aktywność komórek śródmiążowych (komórki Leydiga), które zlokalizowane są w jądrach oraz część siatkowatą i pasmowatą kory nadnerczy.

W żeńskich organizmach hormony androgenne produkowane są przez aktywność jajników i podobnie jak w przypadku mężczyzn przez część siatkowatą i pasmowatą kory nadnerczy.

Pierwotnym substratem niezbędnym do syntezy androgenów jest cholesterol pochodzący z tkanki tłuszczowej. Wstępna synteza cholesterolu jest wynikiem przemian glukozy jak również kwasów tłuszczowych. W pozostałych przypadkach pobierany jest z cząsteczek lipoprotein LDL pochodzących z krwi.

Synteza androgenów znajduje się pod stałą kontrolą hormonów tropowych, które regulują wydzielanie pozostałych związków hormonalnych, jak również produkowaną przez przedni płat przysadki mózgowej lutropinę (LH ang. luteinizing hormone, hormon luteizujący). Pomiędzy hormonem luteizującym a syntezą androgenów istnieje zależność w postaci ujemnego sprzężenia zwrotnego. Wydzielanie LH regulowane jest z kolei przez podwzgórze za pomocą hormonu uwalniającego GnRH (gonadoliberyny).

Androgeny wytwarzane w jądrach to:

– T testosteron,

– 5 – alfa – dihydrotestosteron 5-α-DHT,

– androsteron.

Androgeny wytwarzane w jajnikach:

– DHT dihidrotestosteron,

– androstendion.

Androgeny wytwarzane w korze nadnerczy:

– T testosteron,

– dehydroepiandrosteron DHEA.

Dla lepszej efektywności i aktywności hormonalnej w organizmie dochodzi do szeregu przekształceń. I tak np. testosteron na drodze przemiany pod wpływem aktywności alfa-reduktazy, zawartej między innymi w komórkach skóry, konwertowany jest do dużo silniejszej formy DHT (dihydrotestosteron).  U mężczyzn 20% DHT pochodzi z aktywności jąder a pozostałe 80% z konwersji. Świadczy to o dużych zależnościach pomiędzy poszczególnymi androgenów.

Zbyt wysokie stężenie androgenów.

Hormony androgeniczne produkowane są zarówno przez gonady jak i korę nadnerczy, dlatego podczas diagnostyki warto skupić się na wszystkich możliwych przyczynach i schorzeniach tych narządów powodujące nadmierną syntezę androgenów.

Nadmiar androgenów w organizmie to patologiczny stan, który prowadzi do szeregu negatywnych skutków ubocznych. Jednym z nich jest występowania hiperandrogenizmu. Do najczęstszych przyczyn zalicza się zbyt dużą aktywność jajników, jąder i kory nadnerczy.

Objawami hipergonadyzmu u mężczyzn w przerostem nadnerczy są: spadek libido, problemy z płodnością, zanik cech męskich.

Wśród przyczyn można również wyróżnić przyjmowanie niektórych leków, które wpływają na gospodarkę hormonalną, jak np. substancje przeciwdrgawkowe, sterydy anaboliczne i leki obniżające ciśnienie krwi.

U kobiet przyczynami zbyt dużego stężenia hormonów androgenowych są:

-nieprawidłowe funkcjonowanie nadnerczy (guzki nadnerczy hormonozależne, wrodzony przerost nadnerczy,, guz wirylizujący, zespół Cushinga),

– nieprawidłowe funkcjonowanie jajników (zespół policystycznych jajników – PCOS, przerost komórek jajników – hipertekoza, guzy produkujące hormony, hiperandrogenizacja jajnikowa, okres menopauzy, hiperprolaktynemia.

Nadmiar hormonów androgennych objawia się między innymi:

• zmniejszeniem ilości plemników, zmniejszeniem jąder, impotencją wtórną,
• zawałem mięśnia sercowego oraz jego uszkodzeniem,
• zaburzeniami cyklu miesiączkowego
• rozrostem gruczołu krokowego (prostaty),
• dysfunkcją pracy wątroby,
• wzmożonym trądzikiem,
• łojotok,
• wirylizacja, czyli męski typ owłosienia,
• łysienie typu męskiego,
• maskulinizacja,
• opuchnięciem nóg,
• wzrostem ciśnienia tętniczego,
• problemami ze snem,
• bólem głowy,
• niekontrolowanym zwiększeniem tkanki mięśniowej,
• zahamowaniem rozwoju w okresie pokwitania,
• wzrostem agresywnych zachowań,
• wahaniami nastroju a nawet wystąpieniem urojeń.

Zbyt niskie stężenie androgenów.

Wiemy, że nadmiar androgenów prowadzi do wielu dysfunkcji. Jednak zbyt niskie stężenie tych hormonów w organizmie również może przyczynić się do wystąpienia niepożądanych objawów.

Do często obserwowanych objawów można zaliczyć:

• spadek libido,
• zminimalizowanie owłosienia na całym ciele,
• spadek masy tkanki mięśniowej,
• zmniejszenie rozmiaru jąder,
• większe stężenie estrogenów może prowadzić do wystąpienia ginekomastii (rozrostu gruczołu piersiowego),
• osłabienie tkanki kostnej,
• uczucie gorąca,
• liczne problemy z koncentracją,
• obniżenie nastroju i ogólnej nadwrażliwości.

Normy androgenów u zdrowych, dorosłych ludzi.

Stężenie hormonów bada się przy pomocy testów wykonywanych z pobranej krwi obwodowej. Badania obejmują zazwyczaj cztery hormony: testosteron, DHEA-S, czyli siarczan dehydroepiandrostendionu oraz DHEA, czyli dehydroepiandrostendion i AD, czyli androstendion.

Wskazania do przeprowadzenia testów u mężczyzn:

– spadek libido, czyli obniżenie popędu seksualnego,

– zaburzenia erekcji, impotencja,

– problemy z płodnością (problemy z zajściem w ciążę partnerki pomimo odbywania regularnych, 3-4 razy w tygodniu, stosunków seksualnych bez stosowania środków antykoncepcyjnych przez minimum rok czasu),

– łysienie męskiego typu (łysienie androgenowe), a także zauważalny zanik owłosienia ciała,

– gromadzenie zbędnej tkanki tłuszczowej w miejscach typowych dla kobiet (uda, biodra, ramiona czy piersi),

– przedwczesne dojrzewanie płciowe i pojawienie się drugorzędowych cech płciowych męskich we wczesnym wieku.

Wskazania do przeprowadzenia testów u kobiet:

– występowanie nadmiernego owłosienia typu męskiego (hirsutyzm), do ocenienia skali owłosienia zazwyczaj stosuje się czteropunktową skalę Ferrimana-Gallweya w 9 miejscach na ciele,

– występowanie trzeciorzędowych cech płciowych męskich (wirylizacja lub inaczej maskulinizacja objawiająca się zwiększeniem masy mięśniowej, powiększenie łechtaczki, obniżenie tonu głosu),

– łojotok skóry lub wzmożony trądzik,

– występowanie problemów z płodnością.

Normy poszczególnych hormonów różnią się w zależności od płci badanego. Warto pamiętać, że każde laboratorium posiada własne zakresy norm, dlatego też w celu powtarzalności badania i kontrolowania stężenia hormonów zaleca się wykonywanie badań w tym samym laboratorium. Przeprowadzenie pojedynczego badania nie daje pełnego obrazu sytuacji, która toczy się w organizmie. Dopiero kilkukrotne oznaczenie stężeń hormonów pozwala na ocenienie przez lekarza sytuacji konkretnego pacjenta.

W celu oznaczenia poziomu hormonów pobierana jest krew żylna obwodowa, z której uzyskuje się surowicę. Badania można wykonać ze zlecenia lekarza przedstawiając skierowanie lub odpłatnie. Jednak ceny pojedynczego badania zaczynają się zazwyczaj w granicach około trzydziestu złotych.

Warto również zapoznać się z prawidłowym przygotowaniem się do badań hormonalnych. Jest to niezwykle istotne zwłaszcza w kontekście kobiet. Dla uzyskania wiarygodnych wyników badanie przeprowadza się w godzinach porannych, gdy stężenie hormonów jest największe. W przypadku kobiet zaleca się przeprowadzenie testów między 4 a 10 dniem cyklu, jednak nie później niż siedem dni przed następną miesiączką.

Niektóre leki mogą wpływać na wynik badania, dlatego też należy poinformować lekarza o wszelkich przyjmowanych substancjach. Informacja dotyczy w szczególności glikokortykosteroidów i hormonalnych środków antykoncepcyjnych.

Leczenie nieprawidłowości z powodów zaburzeń hormonalnych jest dobierane indywidualnie w zależności od występowania objawów i ich nasilenia. U kobiet w celu wyrównania równowagi hormonalnej ginekolog może zalecić przyjmowanie doustnych środków antykoncepcyjnych. W przypadku zaburzeń funkcjonowanie nadnerczy najczęściej stosuje się glikokortykosteroidy.