Czosnek to roślina, której nikomu nie trzeba przedstawiać. Nazywany naturalnym antybiotykiem, w medycynie ludowej od lat rekomenduje się go na przeziębienia, grypę, stany gorączkowe czy naturalny suplement diety. Czosnek jest też przedmiotem wielu badań naukowych i rozpraw. Naukowcy od dawna badają go pod kątem poprawy zdrowia i samopoczucia, a także zapobiegania chorobom.

Niezwykła roślina

Czosnek pospolity, nazywany też zwyczajnym (z łaciny Allium sativum) to zarówno warzywo, przyprawa jak i roślina lecznicza. Pochodzi z Azji, gdzie zaczęto go uprawiać przeszło 5 tysięcy lat temu. Początkowo czosnek rozpowszechniono w Chinach, następnie w Indiach. Do Europy przebył nieco później, po czym zadomowił się na dobre. Szczególnie doceniono go w czasach starożytnych, kiedy to czosnek zaczęły uprawiać takie narody, jak Rzymianie, Egipcjanie, Asyryjczycy, Grecy, Arabowie i Hebrajczycy. O jego wielkiej wartości w tamtych czasach świadczy chociażby kilkukrotna wzmianka o nim w Biblii, gdzie przedstawiony został jako pożądany, ceniony przez wielu przysmak. Podczas pierwszych igrzysk olimpijskich w Grecji, atleci przyjmowali czosnek jako swojego rodzaju doping, który miał dodać im sił i wytrzymałości w dziedzinach sportowych. W niektórych rejonach Ziemi czosnek niemalże opiewano, układając o nim pieśni, poematy oraz wiersze. Ludzie żyjący w czasach starożytnych szczerze wierzyli, że czosnek jest w stanie podnieść witalność, zwiększyć sprawność w boju oraz znacząco dodać odwagi.

Na ziemiach polskich czosnek upowszechnił się dopiero w średniowieczu, kiedy przywieźli go najprawdopodobniej Tatarzy lub kupcy. W następnych wiekach wykorzystywany był zarówno leczniczo, jak i w roli codziennego pożywienia, szczególnie osób uboższych. Określeniem „jedzący czosnek” określano osoby, które były wyjątkowo ubogie. Czosnek stosowano przeważnie w chorobach układu oddechowego, pokarmowego, przy różnego rodzaju bólach, stanach reumatycznych chorobach zakaźnych oraz schorzeniach układu sercowo-naczyniowego. W dawniejszych czasach nie wiedziano nic o faktycznym wpływie czosnku na zdrowie, ponieważ nie dysponowano odpowiednim sprzętem pozwalającym na zbadanie go, ale skrupulatnie obserwowano jego lecznicze działanie na ludziach, bazując na latach doświadczeń. Czosnek doczekał się poważnych badań dopiero w XX wieku, kiedy wreszcie potwierdzono jego liczne pozytywne właściwości, które ujrzały wreszcie światło dzienne.

Wyjątkowy skład czosnku

Czosnek został dokładnie przebadany pod kątem zawartych w nim składników. Jest to roślina wyjątkowo w nie bogata, a jej skład potwierdza jej korzystne działanie lecznicze. Wiemy, że czosnek zawiera przeszło 1200 aktywnych substancji. Spośród nich możemy wymienić takie, jak:

• siarka
• olejki eteryczne
• flawonoidy wykazujące działanie antyoksydacyjne 
• związki śluzowe
• węglowodany, takie jak np. inulina, będąca naturalnym probiotykiem, która dodatkowo pomaga schudnąć
• białka
• minerały, takie jak potas, magnez, wapń, fosfor, sód, żelazo
• witaminy, jak np. witamina A, C, PP oraz witaminy z grupy B

Właściwości czosnku

O tym, że czosnek jest przebadaną i cenioną rośliną, świadczy chociażby fakt, że został opisany w oficjalnej Farmakopei (wykazie leków na terenie Polski). Jakie składniki czosnku działają leczniczo i co dokładnie o nich wiadomo?

Substancją aktywną wysuwającą się naprzód, jest alliina – aminokwas zawierający siarkę, który odpowiada za charakterystyczny zapach oraz smak czosnku. Substancja ta rozkładana jest przez enzym do allicyny. To właśnie allicyna jest najważniejszym aktywnym składnikiem czosnku, odpowiadającym za jego lecznicze właściwości, zarówno jest to najlepiej przebadany składnik czosnku. Allicyna  to naturalna substancja zwalczająca mikroorganizmy, działająca przeciwbakteryjne oraz przeciwgrzybiczo. Jest to składnik charakterystyczny dla czosnku, lecz podobne do niej substancje znajdują się w takich warzywach, jak cebula, por czy papryka, a także w niektórych ziołach oraz owocach.

Czosnek wywiera szereg korzystnych działań leczniczych. Między innymi zwiększa wydzielanie soków trawiennych, wspomagając w tym układ pokarmowy, działa przeciwskurczowo, pozytywnie wpływa na florę jelitową. Jednak głównie znany jest jako naturalny antybiotyk, działający na liczne bakterie beztlenowe. Zwalcza również paciorkowce oraz gronkowce. Świeży sok uzyskany z czosnku działa ponadto przeciwwirusowo, znajdując zastosowanie w leczeniu grypy oraz innych chorób przebiegających razem z infekcją wirusową. Czosnek obniża gorączkę, działa napotnie i hipotensyjne (obniża ciśnienie). Ochrania również wątrobę, przy czym należy pamiętać, aby nie spożywać go w nadmiernych ilościach. Czosnek jest również naturalnym środkiem przeciwmiażdżycowym, a czego skorzystają osoby cierpiące na wysoki cholesterol. Obniżenie cholesterolu przez czosnek zostało przebadane naukowo.

Jak spożywać czosnek?

Najlepsze jego działanie wykorzystamy, rozdrabniając świeży czosnek, pamiętając też o tym, aby w miarę możliwości nie poddawać go obróbce termicznej. Wysoka temperatura pozbawia czosnek wielu cennych związków, w tym witamin. W przypadku przyjmowania preparatów na bazie czosnku, najlepszym wyborem będą preparaty zawierające liofilizowany, sproszkowany czosnek. Mogą to być np. kapsułki.

Badania nad długowiecznością

Związek czosnku z długowiecznością nie jest czymś nowym. Zanim wykonano szereg badań nad tą wyjątkową rośliną, w dawnych czasach z powodzeniem zalecano czosnek na szczęśliwe życie. Na przykład w starożytnych Chinach czosnek powszechnie uważano za środek dodający sił witalnych oraz mający zapewnić długie i zdrowe życie. 

Pewne znaczące badanie zostało wykonane stosunkowo niedawno przez grupę złożoną z amerykańskich i chińskich epidemiologów (lekarzy zajmujących się badaniem chorób). Grupa ta doszła do wniosku, że spożywanie już zaledwie niewielkiej ilości czosnku każdego dnia jest w stanie przedłużyć ludzkie życie. Badanie to zostało przeprowadzane na przestrzeni kilkunastu lat, pomiędzy rokiem 1998 a 2011, a uczestniczyło w nim ponad dwa i pół tysiąca zgłoszonych do badania ochotników. Przeciętny wiek każdego uczestnika wynosił niemało, bo aż 92 lata, a większość wolontariuszy stanowiła ludzi chińskiej narodowości. Podczas badania uczestnikom zadawano pytania na temat ich stylu życia, nawyków żywieniowych, produktów spożywanych każdego dnia oraz tych, od których stronili. Byli również pytani o to, jak często oraz jak dużo spożywali czosnku.

Naukowcy zdążyli ustalić, że ci uczestnicy badania, którzy spożywali czosnek przynajmniej pięć razy w tygodniu lub częściej, byli o 11% mniej narażeni na ryzyko śmierci niż ci, którzy jedli znikomą ilość czosnku w ciągu tygodniu lub całkiem go unikali.

Dzięki przeprowadzonemu badaniu naukowcy doszli do wniosku, że częste spożycie czosnku bezpośrednio wpływało na wydłużenie życia średnio o 3,2 lata. Oczywiście w tej kwestii wciąż niezbędne są dalsze badania, które pozwolą lepiej zbadać to zagadnienie i zrozumieć, jakie reakcje zachodzą na poziomie biologicznym oraz biochemicznym.

Wgłębiając się w badanie nieco bardziej, naukowcy podzielili ochotników biorących w nim udział na kilka różnych kategorii. Niektóre z nich były następujące: ludzie których wiek oscylował wokół 80 lat, 90 lat lub więcej; ci, którzy palili papierosy; ci, którym zdarzało się palić tytoń; ci, którzy nigdy nie palili. Naukowcy pytali ochotników również o ich stosunek do alkoholu, a dokładnie to, czy pili alkohol, jeśli tak, to jak często, lub jak długo od niego stronili. Podobne pytanie dotyczyło herbaty. Ciekawe jest to, że niezależne od grupy, do której należał dany ochotnik, czosnek wywierał na zdrowie tej osoby taki sam ogromny wpływ.

Czosnek to jeden z podstawowych środków używanych w medycynie naturalnej, a szczególne miejsce zajmuje w tradycyjnej medycynie chińskiej. Czosnek często uważany jest za wszechstronny naturalny lek na wszelkie dolegliwości. Nie jest to stwierdzenie pochopne, ponieważ badania naukowe potwierdzają jego prawdziwość.

Obecnie planowanych jest więcej badań na temat czosnku, szczególnie uwzględniających młodszych ochotników. Badania te mają rozwiać wątpliwości i odpowiedzieć na pytania, czy czosnek zażywany w młodym wieku wpłynie na zachowanie zdrowia w przyszłości oraz czy aby zachować zdrowie i młodość, należy czosnek uwzględnić w codziennej diecie, czy może jedynie jako dodatek.

Opierając się na przeprowadzonych badaniach, naukowcy są zgodni, że czosnek spożywany każdego dnia ma pozytywny wpływ na zdrowie i samopoczucie. Z jego korzystnych właściwości skorzystają osoby starsze, młode, kobiety, mężczyźni, osoby zdrowe oraz cierpiące z powodu jakichś chorób. Należy tu nadmienić o pewnych przeciwwskazaniach, które istnieją, podobnie jak w przypadku każdego leku, także tego naturalnego. Nie zaleca się jedzenie czosnku ani preparatów go zawierających osobom będącym przed planowanymi zabiegami oraz operacjami, chorym przyjmującym leki przeciwzakrzepowe oraz leki z grupy NLPZ (niesteroidowe leki przeciwzapalne), takie jak kwas acetylosalicylowy, ibuprofen i tym podobne. Z czosnku powinny również zrezygnować kobiety ciężarne oraz karmiące, a także dzieci do pierwszego roku życia. W przypadku występowania dolegliwości ze strony nerek, żołądka, jelit, czy niskiego ciśnienia krwi, należy zachować daleko idącą ostrożność w kwestii spożycia czosnku. 

Naukowcy mają zamiar wykonać szereg badań, aby ustalić, które konkretne składniki czosnku mają największe znaczenie i jak działają one indywidualnie. Badanie te pomogą im również dowiedzieć się, w jakim stopniu czosnek działa przeciwzapalnie, czy oraz w jaki sposób zwalcza komórki nowotworowe oraz jak może on pomóc osobom cierpiącym na choroby układu krążenia.

Chińscy oraz amerykańscy naukowcy są zgodni, że przeprowadzone badania w temacie czosnku to wciąż kropla w morzu. Aby dogłębnie zbadać tą wspaniałą roślinę, potrzebne są dalsze, dokładniejsze analizy. Bazując jednak już na badaniach, które zostały wykonane, mamy pewność, że spożywając czosnek możemy w znaczącym stopniu poprawić swoje zdrowie i samopoczucie.